Wybitny arabista, turkolog, iranista i islamista, twórca nowoczesnej polskiej orientalistyki, wieloletni kierownik pierwszej w niepodległej Polsce katedry filologii orientalnej

Prof. dr hab. Tadeusz Kowalski urodził się w 1889 roku w Châteauroux we Francji, gdzie na emigracji przebywała jego rodzina. Od 1894 roku mieszkał w Krakowie. Jeszcze jako uczeń Gimnazjum im. Nowodworskiego nauczył się języka hebrajskiego i poznał podstawy klasycznego arabskiego. W 1907 roku uzyskał maturę z wyróżnieniem i rozpoczął studia orientalistyczne na Uniwersytecie Wiedeńskim, stykając się z wybitnymi specjalistami m.in. semitystą Davidem H. Müllerem, egiptologiem Heinrichem Junkerem oraz arabistami Maxem Bittnerem i Rudolfem Geyerem. W tym czasie zajmował się przede wszystkim poezją staroarabską i w 1911 roku uzyskał doktorat. Następny rok spędził pogłębiając swą wiedzę arabistyczną m.in. u Theodora Nöldeke i Enno Littmanna w Strasburgu oraz Georga Jacoba w Kilonii. W latach 1912-1914 przebywał znów w Wiedniu, a niedługo przed wybuchem wojny w 1914 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Der Dīvān des Ḳais Ibn al-Haṭīm. Od 1915 roku  docent Kowalski rozpoczął wykłady języka arabskiego, perskiego i osmańskotureckiego oraz historii muzułmańskiego Wschodu na UJ. Swe kompetencje językowe pogłębiał m.in. służąc jako tłumacz rannym żołnierzom tureckim, przebywającym podczas I wojny światowej w krakowskich szpitalach.

1 lipca 1919 roku Tadeusz Kowalski objął pierwszą w niepodległej Polsce katedrę filologii orientalnej (w latach 1818-1826 istniała w UJ Katedra Języków Orientalnych, prowadzona przez Niemca Wilhelma Münnicha, a następnie Austriaka Schindlera). W 1922 roku mianowany został profesorem zwyczajnym, a już rok wcześniej powierzono mu kierownictwo nowoutworzonej jednostki dydaktyczno-badawczej, Seminarium Filologii Orientalnej. Stanowisko to piastował przez cały okres międzywojenny, wypełniony ciężką pracą organizacyjną, naukową i dydaktyczną. Oprócz pracy na UJ, profesor Kowalski wykładał języki wschodnie w Wyższym Studium Handlowym (dzisiejszy Uniwersytet Ekonomiczny) i intensywnie włączał się w prace Polskiej Akademii Umiejętności m.in. jako redaktor serii „Prace Komisji Orientalistycznej”, a od 1939 roku aż do śmierci sekretarz generalny PAU.

6 listopada 1939 roku został aresztowany wraz z innymi profesorami UJ i spędził kilka miesięcy w obozie koncentracyjnym. Po zwolnieniu znalazł zatrudnienie w Bibliotece Jagiellońskiej, pracując przez kilkanaście godzin dziennie m.in. nad katalogowaniem orientaliów. Nie zdecydował się na skorzystanie z pomocy zaoferowanej przez rząd turecki, który wystarał się przez ambasadę w Berlinie o zaproszenie profesora Kowalskiego na katedrę dialektologii tureckiej w Stambule. Mimo iż, jak sam wspominał, lata okupacji były wyjątkowo trudne, nie zaniedbał pracy naukowej, zajmując się m.in. relacją Ibrahima Ibn Jakuba o krajach słowiańskich, pracami podróżnika arabskiego Ibn Batuty i klasyfikacją języków tureckich. Korespondował również ze swoimi uczniami (m.in. Józefem Bielawskim), którym udzielał rad i wskazówek, niekiedy przeprowadzając nawet egzaminy. Przez cały czas okupacji opiekował się sprawami PAU, nie zapominając o pomocy materialnej dla urzędników czy woźnych, a w 1944 roku zapobiegł wywiezieniu zbiorów Muzeum Archeologicznego do Niemiec. Natychmiast po wojnie profesor Kowalski podjął wykłady na uniwersytecie oraz obowiązki sekretarza generalnego PAU. W 1947 roku został sekretarzem generalnym Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Odmówił przyjęcia stanowiska ambasadora w Turcji, nie chcąc reprezentować ówczesnej władzy. Zmarł przedwcześnie po ciężkiej chorobie w 1948 roku.

Profesor Tadeusz Kowalski był orientalistą w pełnym tego słowa znaczeniu. Choć zasłynął jako twórca polskiej turkologii, swą działalność naukową zaczynał od arabistyki, a zajmował się również kwestiami iranistycznymi i islamistycznymi. W każdej z tych dziedzin zasłużył na miano specjalisty, a w sumie napisał ponad 200 prac naukowych, z których wiele uzyskało światowe uznanie.

Jako arabista profesor Kowalski zajmował się głównie edytorstwem tekstów średniowiecznych m.in. opracował i wydał dzieła klasyków poezji arabskiej tj. Ḳaisa Ibn al-Haṭīma i Ka’ba Ibn Zuhajra, a także relację Ibrāhīma Ibn Ja‘kūba. Wydanie krytyczne tego ostatniego tekstu, opublikowane w 1946 roku pt. Relacja Ibrāhīma Ibn Ja‘kūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekrīego, miało olbrzymie znaczenie nie tylko dla rozwoju arabistyki, ale przede wszystkim dla historyków polskich, umożliwiając im dostęp do jednego z najważniejszych źródeł do badania początków historii Polski.

W turkologii profesor Kowalski zasłynął jako pionier nowoczesnej dialektologii i folklorystyki. Jego zacięcie badawcze ujawniło się podczas pierwszej wojny światowej, gdy, wykorzystując jako informatorów rannych żołnierzy osmańskich przebywających w krakowskich szpitalach, przygotowywał prace naukowe tj. Zagadki ludowe tureckie (1919) oraz Ze studiów nad formą poezji ludów tureckich (1922). Jako pierwszy zainteresował się językami tureckimi, używanymi w Polsce, w tym przede wszystkim językiem karaimskim. Badania terenowe wśród zamieszkujących Troki i Wilno Karaimów doprowadziły do powstania fundamentalnej do dziś pracy Karaimische Texte im Dialekt von Troki (1929). Następnie profesor Kowalski przeniósł swe zainteresowania dialektologiczne na Bałkany, badając język zamieszkujących tam Turków i kwestie zapożyczeń tureckich w językach słowiańskich.

W zakresie studiów iranistycznych zajmował się przede wszystkim klasyczną poezją perską, opracowując m.in. dzieła Omara Hajjāma. Nie udało mu się dokończyć przed śmiercią monumentalnej pracy, jaką były studia nad perskim eposem narodowym Šahnāme Firdausiego – w 1952 i 1953 roku ukazały się pośmiertnie dwa tomy.

Tematyka islamistyczna przewijała się przez cały okres aktywności zawodowej profesora Kowalskiego, a większość prac z tego zakresu ukazała się w 1935 roku w tomie Na szlakach islamu. Szkice z historii kultury ludów muzułmańskich.

Raz jeszcze należy podkreślić wkład profesora Kowalskiego w organizację studiów orientalistycznych w Polsce. Sam przez wiele lat kierował pracami Seminarium Filologii Orientalnej, a kilku spośród jego uczniów (Ananiasz Zajączkowski, Tadeusz Lewicki, Włodzimierz Zajączkowski, Józef Bielawski i Joachim Hirschberg) zostało profesorami uniwersytetów. Nie poprzestawał tylko na pracy akademickiej, lecz propagował i popularyzował ideę prowadzenia badań orientalistycznych na łamach czasopism i w towarzystwach naukowych. Utworzył Komisję Orientalistyczną PAU i wydawał serię „Prace Komisji Orientalistycznej”. Redagował również inne ważne czasopismo wschodoznawcze – „Rocznik Orientalistyczny”, będący organem Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Ponadto był członkiem Towarzystwa Ugrofińskiego w Helsinkach, Instytutu Orientalistyki w Pradze i Towarzystwa im. Körösiego w Budapeszcie, posiadał również honorowe członkostwo Akademii Języka Arabskiego w Damaszku. Dzięki swej wszechstronnej działalności orientalistycznej zyskał uznanie i podziw w świecie – po jego śmierci poświęcono mu jeden z tomów filologicznego czasopisma „Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi”, wydawanego w Stambule.

Bibliografię prac profesora Tadeusza Kowalskiego odnaleźć można w:

1. A Zajączkowski, Tadeusz Kowalski i jego prace orientalistyczne (21 VI 1889 – 5 V 1948), „Rocznik Orientalistyczny” XVII (1951-1952), s. IX-XVI; oraz [w:] Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, red. S. Strelcyn, Warszawa 1957, s.31-41.
2. W. Zajączkowski, Bibliografia Tadeusza Kowalskiego, „Rocznik Orientalistyczny” XVII (1951-1952), s. XVII-XXXVI.

Orientalista, działacz karaimski, wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego

Prof. dr hab. Ananiasz Zajączkowski urodził się w 1903 roku w Trokach w rodzinie karaimskiej jako najmłodszy z dziewięciorga rodzeństwa. Podczas pierwszej wojny światowej wyjechał wraz z rodziną na Krym, gdzie w Symferopolu ukończył w 1921 roku Państwowe Gimnazjum im. Aleksandra I, a następnie udał się w długą podróż powrotną do Wilna. Maturę zdał w 1925 roku w Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta. Już wówczas angażował się w działalność na rzecz społeczności karaimskiej – był członkiem Wileńskiego Stowarzyszenia Karaimów i członkiem redakcji kwartalnika „Myśl Karaimska”. W 1925 roku nawiązał kontakt z profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego Tadeuszem Kowalskim, który badał język, literaturę i kulturę polskich Karaimów. Wymiana korespondencji, a następnie przyjazd prof. Kowalskiego do Wilna i Trok wpłynęły na decyzję Ananiasza Zajączkowskiego o podjęciu studiów orientalistycznych w Krakowie.

W latach 1925-1929 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pod kierunkiem prof. Kowalskiego poznał język turecki, arabski i perski, ale swe pierwsze badania naukowe poświęcił językowi karaimskiemu. Pracę doktorską pt. „Sufiksy imienne i czasownikowe w języku zachodniokaraimskim” obronił w 1929 roku. Zatrudniony jako asystent prof. Kowalskiego w Katedrze Filologii Orientalnej wyjechał na roczne stypendium do Berlina, gdzie pogłębiał swą wiedzę turkologiczną m.in. u prof. Williego Bang-Kaupa. Ponadto w 1930 roku przebywał na stypendium w Stambule, a w 1931 w Paryżu. W 1932 roku Ananiasz Zajączkowski został przyjęty na stanowisko starszego asystenta i lektora języka tureckiego w nowopowstającym Instytucie Orientalistycznym na Uniwersytecie Warszawskim i rozpoczął przygotowania do habilitacji, którą uzyskał w 1933 roku na podstawie rozprawy Studia nad językiem staroosmańskim. Wybrane ustępy z anatolijskotureckiego przekładu Kalili i Dimny. W 1935 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem Katedry Turkologii. Wiele czasu poświęcał organizowaniu Instytutu Orientalistycznego UW, ale jednocześnie wykładał w Szkole Wschodoznawczej (od 1928 roku funkcjonującej pod nazwą Wyższa Szkoła Żywych Języków Obcych).

Wojnę spędził przede wszystkim w Warszawie, imając się różnych prac zarobkowych – od 1941 roku pracował w Wydziale Statystycznym Zarządu Miejskiego. Jak wynika z listów pisanych do profesora Kowalskiego, Ananiasz Zajączkowski nie porzucił wówczas pracy naukowej i dydaktycznej, choć podczas wojny poniósł dotkliwe straty w posiadanych zbiorach: we wrześniu 1939 roku spłonął budynek Instytutu Orientalistycznego wraz z księgozbiorem, a w sierpniu 1944 roku bomba zniszczyła jego gabinet. Po zwolnieniu z obozu w Pruszkowie, gdzie trafił po upadku Powstania Warszawskiego, przeniósł się wraz z rodziną do Krakowa i od stycznia 1945 roku przez kilka miesięcy prowadził wykłady turkologiczne na Wydziale Filozoficznym UJ. Wrócił jednak do Warszawy, by odbudować tamtejszą orientalistykę. Powierzono mu kierowanie Instytutem Orientalistycznym (1945-1950 oraz 1957-1961), a jednocześnie pełnił funkcję kierownika Katedry Orientalistyki we Wrocławiu (od 1945 do jej zamknięcia w 1950 roku). W 1946 roku został profesorem zwyczajnym. Wśród wychowanków profesora Zajączkowskiego, który działał naukowo nieprzerwanie do nagłej śmierci w 1970 roku, byli znani polscy orientaliści, niejednokrotnie późniejsi twórcy odrębnych katedr jak np. Józef Bielawski, Aleksander Dubiński, Stanisław Kałużyński, Tadeusz Majda, Maria i Bogdan Składankowie, Edward Tryjarski.

Zainteresowania badawcze profesora Ananiasza Zajączkowskiego obejmowały nie tylko turkologię, ale również arabistykę i iranistykę – był więc, podobnie jak jego mistrz, prof. Kowalski, orientalistą w pełnym tego słowa znaczeniu. Choć początkowo skupił się na studiach karaimoznawczych, i do tematyki tej powracał przez następne lata, dość szybko podjął badania nad językiem staroosmańskim i mamelucko-kipczackim oraz nad językiem i kulturą Chazarów. Interesowały go badania komparatystyczne, toteż badał wpływ języka i literatury perskiej na kulturę turecką i polsko-orientalne związki językowe, kulturowe i literackie, był również pomysłodawcą powstania Słownika karaimsko-rosyjsko-polskiego. Imponujący dorobek naukowy profesora Ananiasza Zajączkowskiego obejmuje ok. 340 prac, a wiele z nich zyskało światowe uznanie. Wielokrotnie bywał zapraszany na konferencje i odczyty do takich miast jak: Stambuł, Jerozolima, Neapol, Moguncja, Moskwa. Otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetów w Berlinie, Tbilisi i Manchesterze. Wśród przyznawanych mu nagród polskich i zagranicznych uwagę zwraca irański order wdzięczności Neszane Sepas.

Zdolności organizacyjne profesora Ananiasza Zajączkowskiego były powszechnie cenione: przez wiele lat pozostawał prezesem Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego oraz kierownikiem Zakładu Orientalistyki PAN (od jego założenia w 1953 do zamknięcia w 1969 roku). Ponadto był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Türk Dil Kurumu, Societé Finno-Ougrienne oraz Societas Uralo-Altaica. Był również inicjatorem przekształcenia przedwojennego jeszcze wileńskiego kwartalnika „Myśl Karaimska” w „Przegląd Orientalistyczny”, czasopismo popularnonaukowe, które ukazuje się od 1949 roku do dziś, najpierw we Wrocławiu, a następnie w Warszawie.

Trudno przecenić wpływ profesora Ananiasza Zajączkowskiego na rozwój polskiej i światowej orientalistyki. Olbrzymia pracowitość, którą się odznaczał, sprawiła, że prócz owocnej pracy naukowej, zajmował się działalnością na rzecz społeczności karaimskiej w Polsce – w latach 1945-1970 pełnił funkcję zwierzchnika Karaimskiego Związku Religijnego w RP.

Liczne prace naukowe profesora Ananiasza Zajączkowskiego (w sumie ok. 340 książek i artykułów) zebrane zostały w formie bibliografii w kilku artykułach, przy czym w zależności od publikacji pogrupowano je chronologicznie lub tematycznie:

O. Pritsak, Schriftenverzeichnis Ananiasz Zajączkowski 1925-1963, „Ural-Altaische Jahrbücher”, t. 36, z. 3-4, 1964 [1965], s. 234-251.

M. E. Hensel, Bibliografia prac prof. Ananiasza Zajączkowskiego ogłoszonych drukiem w latach 1964-1970, „Przegląd Orientalistyczny” 3 (79), 1971, s.286-288.

Ananiasz Zajączkowski [w:] Bibliografia turkologiczna, red. Ö. Emiroğlu, T. Majda, Warszawa 2012, s.165-174.

E. Tryjarski, Główne prace turkologiczne prof. Ananiasza Zajączkowskiego, „Przegląd Orientalistyczny” 3 (79), 1971, s. 271-276.

J. Bielawski, Prace iranistyczne i arabistyczne prof. Ananiasza Zajączkowskiego, „Przegląd Orientalistyczny” 3 (79), 1971, s. 279-282.

A. Dubiński, Prace karaimoznawcze prof. Ananiasza Zajączkowskiego, „Przegląd Orientalistyczny” 3 (79), 1971, s. 282-285.

Turkolog, dialektolog i folklorysta

Prof. dr hab. Włodzimierz Zajączkowski urodził się w Wilnie w rodzinie karaimskiej. Uczęszczał do tamtejszego Państwowego Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta, a po jego ukończeniu w 1933 roku wyjechał na studia do Krakowa. Zapisał się na orientalistykę (wówczas na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego), gdzie pod kierunkiem profesora Tadeusza Kowalskiego w 1937 roku uzyskał tytuł magistra, broniąc rozprawę pt. „Zapożyczenia arabskie i perskie w języku zachodniokaraimskim”. Równocześnie studiował historię, którą ukończył w 1938 roku na podstawie pracy magisterskiej pt. „Chan tatarski Krym Gerej i Polska”. Jeszcze w czasie studiów, w 1936 roku, dzięki wsparciu profesora Kowalskiego, został zatrudniony w charakterze asystenta w Katedrze Filologii Orientalnej UJ. Tuż po zakończeniu studiów magisterskich, rozpoczął zbieranie materiałów do pracy doktorskiej poświęconej mieszkającym na Bałkanach Gagauzom, jednakże jego kariera naukowa została przerwana przez wojnę. Okres zawieruchy wojennej spędził w Wilnie, gdzie pracował jako nauczyciel historii w szkole średniej.

Po wojnie wrócił do Krakowa i dzięki staraniom profesora Kowalskiego otrzymał posadę urzędniczą w Polskiej Akademii Umiejętności. Jednym z jego obowiązków było gromadzenie i opracowywanie rękopiśmiennych tekstów karaimskich, jednocześnie jednak prowadził badania związane z rozpoczętym jeszcze przed wojną pisaniem pracy doktorskiej. W 1949 roku uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy zatytułowanej „Turcy – Gagauzowie – historia, język, etnografia”. W tym samym roku został ponownie zatrudniony w Katedrze Filologii Orientalnej UJ, tym razem jako starszy asystent. W 1953 roku został adiunktem, w 1955 roku – docentem, nominację na profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1969 roku, a na profesora zwyczajnego w 1980 roku. Od 1973 roku aż do nagłej śmierci w 1982 roku kierował Zakładem Turkologii w Instytucie Filologii Orientalnej.

Tematyka karaimska przewijała się przez całą działalność naukową profesora Zajączkowskiego. Przyczyną takiego stanu rzeczy było nie tylko jego pochodzenie, ale również prace archiwistyczne w Polskiej Akademii Umiejętności, które dostarczyły mu materiału do licznych artykułów, poświęconych polskim Karaimom, ich językowi, literaturze i kulturze. Szczególnie cenny był jego wkład w powstanie Słownika karaimsko-rosyjsko-polskiego, wydanego w Moskwie w 1974 roku. Profesor Zajączkowski nie ograniczył się jednak wyłącznie do badań nad Karaimami – w równym stopniu interesowały go inne ludy tureckie, zamieszkujące Europę. Dzięki swej pracy doktorskiej stał się prekursorem badań nad kulturą Gagauzów, następnie zaś zgłębił zagadnienia związane z kulturą Tatarów z Dobrudży. Obu tym nacjom tureckim poświęcił szereg artykułów, a zbiorcze wyniki badań ukazały się w formie dwóch monografii: Język i folklor Gagauzów z Bułgarii (1966) oraz Język i folklor Tatarów z Dobrudży rumuńskiej (1975). Warto podkreślić, że profesor Zajączkowski prowadził samodzielne badania terenowe, wyjeżdżając do Bułgarii, Rumunii, Jugosławii czy Azerbejdżanu, a zebrany podczas wyjazdów materiał językowy i literacki starannie opracowywał i niejednokrotnie przedrukowywał.

Choć niewątpliwie w dorobku naukowym profesora Zajączkowskiego przeważają prace o zacięciu językowym i folklorystycznym, nie można zapominać o jego zasługach w opracowywaniu i popularyzowaniu polskiego dorobku orientalistycznego. Obok zbiorczej Bibliografii polskich prac orientalistycznych (1957), której był współautorem, zebrał bibliografie szczegółowe (m.in. Seraji Szapszała, Tadeusza Kowalskiego, Tadeusza Lewickiego), napisał też takie artkuły, jak: Dorobek polskich uczonych w zakresie badań Wschodu muzułmańskiego w 1. poł. XX w. (1949), Polscy miłośnicy Wschodu (1972), Polski dorobek piśmienniczy w dziele popularyzacji wiedzy o Turcji (1976). Często zajmował się również pracami redakcyjnymi m.in. pełnił funkcję członka Komitetu Redakcyjnego czasopisma naukowego „Folia Orientalia”.

Ważnym elementem działalności naukowej profesora Zajączkowskiego był czynny udział w licznych polskich i zagranicznych konferencjach, sympozjach i zjazdach naukowych. Profesor udzielał się również jako członek Komitetu Nauk Orientalistycznych PAN, Komisji Orientalistycznej Oddziału Krakowskiego PAN oraz Komitetu Słowianoznawstwa PAN. Od 1980 roku pełnił funkcję wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego i prezesa Oddziału Krakowskiego Towarzystwa Polska-Turcja. Był również członkiem Towarzystwa Orientalistycznego w Stambule i Societas Uralo-Altaica z siedzibą w Hamburgu.

Profesor Włodzimierz Zajączkowski wspominany jest przez swoich uczniów jako niebanalny i barwny wykładowca, z charakterystycznym wschodnim zaśpiewem i nieodłącznym zielonym kapeluszem. Jego pełna zaangażowania i entuzjazmu praca popularyzatorska wpłynęła na rozwój polskiej turkologii.

Pełna bibliografia prac W. Zajączkowskiego została opublikowana przez Aleksandra Dubińskiego:

Prof. Dr. Włodzimierz Zajączkowski – On the Occasion of His 65th Birthday, „Ural-Altaische Jahrbücher” 1981, Neue Folge, t. 1, s. 255–269.

Językoznawca, slawista i turkolog, leksykograf

Prof. dr hab. Stanisław Stachowski urodził się w 1930 roku w miejscowości Jeziory koło Grodna. Uczył się w rodzinnej miejscowości, najpierw w szkole polskiej, później białoruskiej. W czasie okupacji brał udział w tajnych kompletach, a po wojnie przeprowadził się wraz z rodzicami do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie w 1951 roku ukończył liceum ogólnokształcące i uzyskał maturę.  W tym samym roku rozpoczął studia slawistyczne w zakresie serbokroatystyki w Uniwersytecie Jagiellońskim. Zainteresowany wpływem języka osmańskotureckiego na języki słowiańskie na Bałkanach uczęszczał również na zajęcia turkologiczne, prowadzone m.in. przez Mariana Lewickiego i Włodzimierza Zajączkowskiego. W 1956 roku obronił pracę magisterską na temat przyrostków obcego pochodzenia w języku serbo-chorwackim, która ukazała się drukiem w 1961 roku.

W 1956 roku Stanisław Stachowski podjął pracę w Katedrze Filologii Słowiańskiej UJ jako zastępca asystenta. Pracę doktorską na temat języka górnołużyckiego w dziele Abrahama Frencla pisał najpierw pod kierunkiem profesora Tadeusza Lehra-Spławińskiego, a po jego śmierci – profesora Stanisława Urbańczyka. Obronił ją w 1967 roku. W ciągu następnych pięciu lat napisał rozprawę habilitacyjną pt. Fonetyka zapożyczeń osmańsko-tureckich w języku serbsko-chorwackim, która została opublikowana w 1973 roku jako jego siódma monografia książkowa. W 1974 roku otrzymał nominację na docenta i przeszedł do Instytutu Filologii Orientalnej, do Zakładu Turkologii. W 1983 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 roku profesora zwyczajnego.

Dorobek naukowy profesora Stanisława Stachowskiego jest imponujący – 20 monografii książkowych oraz ponad 60 artykułów pisanych m.in. w języku polskim, niemieckim i tureckim. Zainteresowania naukowe profesora Stachowskiego dotyczą przede wszystkim językoznawstwa słowiańskiego, tureckiego i bałkańskiego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień leksykologicznych. Materiał do badań zbierał podczas licznych wyjazdów zagranicznych np. podczas rocznego stypendium w Zagrzebiu (1959/1960) i krótszych pobytów w Pradze, Budapeszcie i Moskwie. Uczestniczył też w licznych konferencjach krajowych i zagranicznych (m.in. w Budziszynie, Skopie, Mińsku, Sofii, Wilnie, Peczu czy Szegedzie). Był redaktorem naczelnym ważnych polskich czasopism naukowych: „Folia Orientalia” od 1987 roku, „Prace Językoznawcze. Zeszyty Naukowej UJ” od 1988 roku. W 1995 roku założył międzynarodową turkologiczną serię wydawniczą „Studia Turcologica Cracoviensia”.

Profesor Stachowski jest członkiem wielu komisji naukowych: Komisji Słowianoznawstwa, Komisji Językoznawstwa i Komisji Orientalistycznej Oddziału PAN w Krakowie oraz Komitetu Nauk Orientalistycznych PAN. Od 1990 jest członkiem prestiżowej Societas Uralo-Altaica z siedzibą w Hamburgu.

Oprócz pracy naukowej profesor Stanisław Stachowski angażował się również w działalność organizacyjną i administracyjną. Dwukrotnie, w latach 1981-1984 i 1989-1991, pełnił funkcję wicedyrektora Instytutu Filologii Orientalnej, a w okresie 1991-1994 był dyrektorem IFO. W 1987 roku został powołany do zorganizowania samodzielnej Katedry Filologii Węgierskiej, którą kierował w latach 1989-1991.

 Profesor Stanisław Stachowski to doskonały językoznawca i wielki erudyta. Prowadził zajęcia nie tylko dla studentów slawistyki i turkologii, ale również polonistyki, hungarystyki i rumunistyki z zakresu lingwistyki historyczno-porównawczej. Wypromował ponad czterdziestu magistrów i czterech doktorów. Jego działalność naukowa i dydaktyczna została doceniona i uhonorowana licznymi nagrodami, zarówno uniwersyteckimi, jak i państwowymi: w 1976 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, a w 1986 roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Profesor Stanisław Stachowski mieszka i pracuje w Krakowie.

Bibliografia

Turkolog, osmanista, badacz języka czuwaskiego

Dr Jerzy Lisowski urodził się w 1931 roku w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Czas wojny i okupacji spędził w Warszawie, gdzie ukończył pierwszą klasę gimnazjum na kompletach tajnego nauczania. W 1944 roku został wywieziony wraz z matką do obozu pracy w Niemczech, skąd wrócił w 1945 roku i zamieszkał w Krakowie. Uczęszczał tam do II Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Sobieskiego i w 1950 roku zdał egzamin maturalny. Następnie rozpoczął studia orientalistyczne, o specjalności turkologia, na Wydziale Humanistycznym UJ. Ukończył je w 1954 roku, broniąc pracę magisterską pt. Niektóre dokumenty tureckie dotyczące stosunków polsko-szwedzko-tureckich z lat 1707-1709.

W 1955 roku Jerzy Lisowski został zatrudniony jako asystent w Katedrze Filologii Orientalnej, a dwa lata później uzyskał stanowisko starszego asystenta. W 1959 roku otrzymał stypendium Societas Uralo-Altaica na Uniwersytecie w Hamburgu. Spędził tam trzy lata, pogłębiając studia z zakresu ałtaistyki i skupiając się przede wszystkim na języku czuwaskim. W 1964 roku uzyskał stopień doktora na podstawie dysertacji pt. Złożenia czasownikowe w języku czuwaskim. W tym samym roku otrzymał stanowisko adiunkta. W 1975 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi za nienaganną pracę pedagogiczną. Doktor Lisowski działał czynnie i nieraz bezinteresownie na rzecz Katedry, a później Instytutu Orientalistyki. Prowadził m.in. sprawy administracyjno-organizacyjne i pełnił obowiązki sekretarza naukowego. Nie zdołał ukończyć prac nad rozprawą habilitacyjną i w 1977 roku zaproponowano mu przejście do pracy w administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracował tam na stanowisku głównego specjalisty do 1986 roku, kiedy to przeszedł na rentę inwalidzką z powodu kłopotów zdrowotnych. Zmarł w 2003 roku.

Początkowo doktor Lisowski interesował się tematyką osmanistyczną, a w szczególności dokumentalistyką i dyplomatyką osmańską. Opracowywał m.in. materiały do badań kontaktów polsko-tureckich, czego wyrazem był np. artykuł Quelques remarques sur la mission du Mehmed Aga en Pologne (1707), opublikowany w „Folia Orientalia” w 1959 roku. W późniejszym okresie w centrum jego zainteresowań  pozostawał język czuwaski. Doktor Lisowski wspominany jest przez studentów jako człowiek skromny i życzliwy, cechujący się wielką dobrocią.

Orientalista, osmanista, turkolog, w latach 1964-2008 wykładowca w Uniwersytecie Jagiellońskim

Prof. UJ, dr hab. Jan Ciopiński urodził się w roku 1938 w Kielcach, gdzie ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego. W roku 1957 rozpoczął studia orientalistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uczył się języka arabskiego, perskiego i tureckiego, ale ostatecznie wybrał specjalizację turkologiczną. Po czwartym roku studiów spędził dwa lata (1961-1963) w Leningradzkim Uniwersytecie Państwowym jako stypendysta ministra szkolnictwa wyższego. W tym czasie, studiując pod kierunkiem znanego na całym świecie turkologa Andrieja Kononova, przygotowywał pracę magisterską pt. „Formy złożone czasownika w napisach ku czci Kül Tegina i Ton-yuquqa”, uczył się języka azerbejdżańskiego, uzbeckiego i czagatajskiego, odbył też staż językowy w Baku jako tłumacz w sekcji tureckiej tamtejszej rozgłośni radiowej. Po powrocie, w czerwcu 1963 roku obronił pracę magisterską i został zatrudniony w Bibliotece Jagiellońskiej. W 1964 roku został przyjęty na roczny staż w Katedrze Filologii Orientalnej UJ, następnie prowadził  zajęcia zlecone i pracował jako lektor języka polskiego na kursach przygotowawczych dla Wietnamczyków. W 1966 został zatrudniony na etacie asystenta i aż do emerytury związany był z krakowską turkologią, pnąc się po szczeblach kariery akademickiej. Przygotowując pracę doktorską na temat Księgi Porad (Risaletü’n-nüshiyye) Yunusa Emre spędził znów pół roku na stypendium w Leningradzie. Stopień doktora uzyskał w 1973 roku, a następnie otrzymał stanowisko adiunkta w Instytucie Filologii Orientalnej. Jego głównym polem badawczym stała się klasyczna literatura osmańska. W 1977 podczas 9-miesięcznego stypendium na Uniwersytecie Stambulskim pod wpływem profesora Faruka Timurtaşa postanowił zająć się bliżej osmańską stylistyką i retoryką. Rozprawa habilitacyjna, zatytułowana Elementy retoryczne w „Kanuni mersiyesi” Bakiego, ukazała się drukiem w 1982 roku. Stopień doktora habilitowanego otrzymał w 1983 roku, a po kilku miesiącach został mianowany na stanowisko docenta.

W połowie lat osiemdziesiątychtych spokój docenta Ciopińskiego został zakłócony przez wizyty funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Miały one miejsce w związku z rzekomymi przygotowaniami do zamachu na lektora języka tureckiego. Nie dość, że odbywały się one po wieczornych zajęciach w wyludnionym Paderevianum i już sama sceneria była przerażająca, to jeszcze po latach stały się źródłem udręki z powodu oskarżeń o współpracę z SB pod pseudonimem „Pasza”. W grudniu 2006 roku Rektorska Komisja ds. Inwigilacji Uniwersytetu Jagiellońskiego przez SB oczyściła profesora Ciopińskiego z zarzutów, wykazując na podstawie notatek służbowych SB, że profesor Ciopiński żywił niechęć do udzielania informacji o charakterze agenturalnym, a w lutym 1988 roku sam zerwał kontakty z funkcjonariuszami SB, wypraszając jednego z nich z gabinetu turkologów. Podpisany przez członków Rektorskiej Komisji, profesorów Krzysztofa Królasa i Piotra Franaszka artykuł w „Alma Mater” kończy się słowami: „Panie Profesorze – materiały SB bronią Pana. Potrafił Pan sam siebie uwolnić. Niewielu na to było stać” (Alma Mater, 2006, nr 87).  

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych docent Ciopiński zaangażowany był nie tylko w pracę naukową, ale również w działalność organizacyjną na rzecz uniwersytetu. W latach 1982-2000 pełnił funkcję kierownika Zakładu Turkologii, a w latach 1993-1999 był zastępcą dyrektora instytutu. Aktywnie uczestniczył w konferencjach, także międzynarodowych, a szczególnie prężnie włączył się w organizację obchodów 750-tej rocznicy urodzin Yunusa Emre, obchodzonych pod patronatem UNESCO w roku 1991 roku. W 1994 roku przez miesiąc przebywał w Londynie, gdzie jego zadaniem było zebranie i opisanie spuścizny po polskim orientaliście-emigrancie, Andrzeju Dolińskim. W 1998 roku został mianowany przez prezydenta Republiki Turcji konsulem honorowym Republiki Turcji w Krakowie, co świadczy o wielkiej popularności wśród Turków, którzy nie tylko cenili jego badania nad osmańskimi zabytkami literackimi, ale także podziwiali piękną, wykwintną turecczyznę i chwalili wielką sympatię dla narodu tureckiego. W latach dziewięćdziesiątych docent Ciopiński był promotorem pracy doktorskiej (Grażyna Zając, 1995), a w 2003 roku został mianowany na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2006 roku przeszedł na emeryturę, ale zajęcia dydaktyczne prowadził jeszcze przez dwa lata. W 2008 roku musiał zrezygnować z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Ostatnie cztery lata życia spędził w domu rodzinnym w Kielcach.

Zainteresowania naukowe profesora Jana Ciopińskiego obejmowały przede wszystkim kwestie literaturoznawcze, przy czym przez wiele lat prowadził rozmaite zajęcia, będąc autorytetem nie tylko w sprawach dotyczących literatury tureckiej, ale także gramatyki i kultury. Opracował, we współpracy z Teresą Ciecierską-Chłapową i Obenem Güneyem materiały do praktycznej nauki języka tureckiego pt. Türkçe konuşuyoruz, wydane w 1979 roku. Studenci wspominają go jako dydaktyka niebanalnego i charyzmatycznego. Pozostawił po sobie publikacje dotyczące szerokiego spektrum tematów: od inskrypcji orchońskich, przez literaturę staroanatolijską, po klasyczną poezję osmańską. Szczególnie interesował się poetyką i retoryką, m.in. wypracował metodę mierzenia napięcia emocjonalnego w klasycznej poezji osmańskiej na podstawie analizy figur retorycznych, a jego publikacje w tym zakresie były niewątpliwie pionierskie. Przez wiele lat pracował nad Fethname-i Kameniçe, relacją XVII-wiecznego poety i kronikarza osmańskiego Yusufa Nabiego z wyprawy sułtana Mehmeda IV na Kamieniec Podolski, planując przekład na język polski z komentarzem filologicznym; nie udało mu się jednak ukończyć prac przed śmiercią. Nie należy również zapominać o zasługach translatorskich profesora Ciopińskiego, m.in. o pięknym przekładzie na język polski licznych wierszy Yunusa Emre czy przekładzie na francuski czagatajskiego wariantu ludowej opowieści Kesik Basz Kitaby (Księga o uciętej głowie). Risaletü’n-nüshiyye Yunusa Emre, stanowiące temat jego pracy doktorskiej, zostało przełożone zarówno na język polski, jak i francuski.

Wykaz najważniejszych prac naukowych:

Les Formes composees du verbe dans les inscriptions en honneur de Kül-Tagin et du Ton-yuquq, “Folia Orientalia” 1964, t.6, s.55-96.

Remarques sur les constructions syntactiques du type bülbül öten yer et leur réalisation dans la langue Turque, „Folia Orientalia” 1969, t.10, s.59–63.

Késik Báš Kitābý, variante de Kazan I: Texte, “Folia Orientalia” 1969, t.11, s.79-88.

Késik Báš Kitābý, variante de Kazan II : Traduction, “Folia Orientalia” 1970, t.12, s.61-68.

Késik Báš Kitābý, variante de Kazan III : Commentaire, “Folia Orientalia” 1971, t.13, s.9-13.

Le traite de bons conseils de Yunus Emre, “Folia Orientalia” 1976, t. 17, s.117-140.

Le traite de bons conseils de Yunus Emre, “Folia Orientalia” 1977, t. 18, s.65-85.

Le traite de bons conseils de Yunus Emre, “Folia Orientalia” 1979, t. 20, s.77-96.

Elementy retoryczne w „Kanuni mersiyesi” Bakiego, Kraków 1982.

Yunus Emre et Alighieri Dante, „Folia Orientalia” 1993, t.29, s.71-72.

Emotion and its measure in Ottoman poetry, „Studia Turcologica Cracoviensia” 1995, t.1, s.9-14.

Świat dawnej literatury tureckiej. Zarys, Kraków 1997.

About Nesimi Once More, „Studia Turcologica Cracoviensia” 1998, t.5, s.73-79.

Poetical value of Nesimi’s blasphemous gazel, „Studia Turcologica Cracoviensia” 2001, t.8, s.8-15.